Л.Хулан: Дотоодод үйлдвэрлэсэн жаахан цементийг ченжүүд авч зохиомол хомсдлыг үүсгэж байна
Энэ хавар барилгын гол түүхий эд болох цементийн хомсдол үүсэж, үнэ огцом өсөөд байна. Иргэдийн дунд Монголын цементийн томоохон үйлдвэрүүдийн нийлүүлэлт багассан, дундын ченжүүдээс болж үнэ хөөрөгдөж, хомсдол үүслээ гэсэн асуудлууд яригдаад байна. Тэгвэл энэ асуудлын талаар МБҮА- ийн гүйцэтгэх захирал Л.Хулантай ярилцлаа.
- Барилгын салбарт яг одоо тулгамдаад байгаа гол асуудал нь юу байна вэ?
- Урин дулааны цаг эхэлж, бүтээн байгуулалт, барилга байгууламжийн ажил ид өрнөж байгаа энэ үед цементийн нийлүүлэлт тасалдаж, олдоц хомсдож, үнэ огцом өсчихлөө. Гурвалжингийн гүүрний барилгын материалын дэлгүүр орчимд 1 уут цементийг урьд нь 7,000-8,000 төгрөгөөр борлуулдаг байсан бол одоо 15,000 төгрөгөөр борлуулж байна. Барилгын "44"-ийн зах дээр цемент зарж байгаа нэг ч лангуу байхгүй байна. Чингэлэг вагонд Хөтлийн цементийг 1 тонныг нь 180 мянган төгрөгөөр зардаг байсан бол сүүлийн хоёрхон 7 хоногийн дотор 280-300 мянган төгрөг болж даруй 2 дахин нэмэгдсэн нь дэд бүтэц, бүтээн байгуулалтын компаниудад маш их хүндрэлийг авчирч, нэн ялангуяа барилгын салбарын 130,000 гаруй ажлын байрыг зөвхөн цементийн хомсдлоос болоод зогсоход хүргээд байна. Иймд энэ талаар төр, засгаас тодорхой арга хэмжээ нэн даруй авах шаардлагатай болоод байна.
- Цементийн үнэ нэмэгдэж, олдоц ховордоход юу нөлөөлсөн гэж та үзэж байна?
- Энд хэд хэдэн шалтгаан нөлөөлсөн гэж үзэж болноо. Барилгын ажил нь улирлын шинж чанартайгаас гадна түүнийгээ дагаад манай улсын дотоодын цементийн үйлдвэрүүд, бетон зуурмагийн үйлдвэрүүд жилийн турш жигд ажиллаж чадахгүй, өвлийн улиралд зогсолтын байдалтай байдаг. Барилгын ажил эхлэхтэй зэрэгцээд цементийн үйлдвэрүүд ажиллаж эхэлсэн ч тоног төхөөрөмжид нь эвдрэл саатал гарах, технологийн горим алдагдан үйлдвэрлэлийн үйл ажиллагаа нь жигдрээгүйгээс цементийн үйлдвэрлэлт багассан гэж үзэж байна.
Нөгөө талаар COVID-19 цар тахлын улмаас хилийн хориг тавигдаж цементийн үйлдвэрүүдэд гадаадаас ажиллах хүч, мэргэжлийн зөвлөхүүд, технологийн инженерүүд ирж ажиллаагүйгээс үйлдвэрлэлийн үйл ажиллагаанд саатал гарсан байх магадлал бий.
Түүнчлэн, дотоодын цементийн үйлдвэрүүдийн үйлдвэрлэсэн жоохон хэмжээний цементийг нь ченжүүд аваад ашиг олохын тулд өндөр үнээр зарж, зохиомол хомсдол үүсгэж байгаа нь тодорхой.
- Цементийн олдцыг нэмэгдүүлэхийн тулд ямар арга хэмжээ авах шаардлагатай вэ?
- Хэдийгээр бид үндэсний үйлдвэрлэлийг дэмжих бодлогыг явуулж байгаа ч нэгэнтээ дотоодын цементийн үйлдвэрүүд нь зах зээлийнхээ хэрэгцээг хангаж чадахгүй байгаа учир гаднаас импортоор цементийг оруулж ирэхийг төр засаг дэмжиж ажиллах хэрэгтэй. Үүний тулд импортын цементийн гаалийн албан татварыг COVID-19 цар тахлын энэ хүнд, эгзэгтэй үед түр хугацаанд ч болсон чөлөөлж нийлүүлэлтийг нэмэгдүүлэх нь зүйтэй байна. Ер нь бол аливаа эрэлт, нийлүүлэлтийг зах зээлийн өөрийнх нь л зарчмаар явуулах хэрэгтэй.
Дотоодын цементийн үйлдвэрүүд дундын зуучлагч, ченжүүдгүйгээр зөвхөн өөрийн гэрээт цэгээсээ барилгын компаниудад цементээ үйлдвэрийн үнээр нь шууд нийлүүлдэг, ханган нийлүүлэлтийн тогтолцоог бий болгох хэрэгтэй байна.
Цементийн үйлдвэрүүдийн үйлдвэрлэлт, борлуулалтыг мэргэжлийн холбоод, хяналт, шалгалтын байгууллагуудын оролцоотойгоор шалгалтыг явуулж, холбогдох арга хэмжээг авах, цементийг ченжүүдээр дамжуулан борлуулж үнэ өсгөж, зохиомлоор хомсдол үүсгэдэг энэ гаж тогтолцоог таслан зогсоох яаралтай арга хэмжээг төр засаг бодлогоор цаг алдалгүй хэрэгжүүлэх цаг аль хэдийнээ болчихоод байна.
Дотоодын үйлдвэрлэгчид нь хүчин чадлынхаа 40 хувийг л ашиглаж байгааг цаашид зах зээлийнхээ эрэлтээс шалтгаалан нэмэгдүүлэх, түүнчлэн жил бүрийн зуны улирал болохоор хөөрөгддөг цементийн үнийг тогтвортой байлгахын тулд Монцемент болон Мак Евро цементийн үйлдвэр зэрэг нь цементээ албан ёсны гэрээт борлуулагчаараа дамжуулан үйлдвэрийнхээ үнээр хэрэглэгчиддээ шууд хүргэх сисием рүү орох шаардлагатай байна.
- Цементийн үнийг бууруулахын тухайд...?
- Нэн түрүүнд цементийн үйлдвэрлэлийн жигд ажиллагааг хангаж, зардлыг бууруулахад чиглэсэн үйлдвэрлэлийн төлөвлөгөө, дотоод зохион байгуулалт, үйл ажиллагааг сайжруулах нь чухал. Тоног төхөөрөмжийн засвар үйлчилгээг тогтмол чанартай хийх, клинкер, түүхий эд, сэлбэг материалаа эртнээс бэлтгэж нөөцлөх, ажилчдаа бэлтгэх, дадлагажуулж, чадавхжуулах гэх мэт. асуудлууд дээрээ анхаарч ажиллах.
Түүнчлэн, цементийн үнийг бууруулахын тулд цементийн үйлдвэрүүдэд шөнийн тоолуур тавьж цахилгааны зардлыг бууруулах, запас, сэлбэг хэрэгслэлийг НӨАТ-аас хөнгөлөх, чөлөөлөх, төмөр замын тээвэрлэлтийг саадгүй байлгах зэргээр төр захиргааны холбогдох байгууллагуудаас үзүүлэх дэмжлэг туслалцаа нэн хэрэгтэй байгаа.
- Өмнөх жилүүдэд цементийн үйлдвэрлэлт, хангалтыг сайжруулах талаар ямар арга хэмжээ авч байсан, үр дүн хир байсан бэ?
- Монгол Улсад импортоор орж ирдэг цементийн 99 гаруй хувийг Хятад Улс дангаараа сүүлийн хэдэн 6-7 жилд нийлүүлдэг байсан байна. Монгол Улс цементээ гаднаас импортолсноор жил болгон 14-97 сая ам.доллар гадагшаа урсаж байсан. 2015 он хүртэл Монгол Улсад “Хөтөлийн цемент шохойн комбинат”, “Налгар Түшиг” ХХК, “Эрэл цемент” зэрэг үйлдвэрлэгчид дотоодын зах зээлд цементийг нийлүүлж байсан ч, Хятадын цемент үйлдвэрлэгчид манай цементийн зах зээл дээр монополь тогтоож байсан.
Дотоодын үйлдвэрлэгчдийн зах зээлийг хамгаалахын тулд шат дараалалтай арга хэмжээнүүдийг авч Засгийн газрын 332 дугаар тогтоолоор цементийн импортын гаалийн албан татварыг 5-20% болтол өсгөснөөр импортын цементийн хэмжээ 17-25% болтол буюу 1 сая 525 мянган тонноос 91 мянган тонн болтлоо буурснаар гадагшаа урсах долларын хэмжээ 5 сая ам.доллар хүртлээ болж буурч үр дүн гарсан гэж үздэг.
4-5 жилийн өмнө “Монцемент Билдинг Материалс”, “Мөнхийн баян гал” ХХК, “МАК” ХХК-ийн үйлдвэрүүд тус тус ашиглалтад орсон нь дотоодын зах зээлийн цементийн эрэлт, хэрэгцээг хангах асуудлыг хөнгөвчилж, цементийн үнэ ханшийг тодорхой хэмжээгээр бууруулсан ч өнөөдрийн байдлаар нийлүүлтээ хангах хүчин чадалгүй байсаар үнийг улам нэмэгдүүлж байна.
Улаанбаатар хотын барилгын материал борлуулах цэгүүд дээр цементийн үнэ 2017-2018 онд дараах байдалтай байсан:
Энэ хүснэгтээс үзэхэд цементийн зах зээл дээр 2-3 том цементийн үйлдвэр ашиглалтад орсонтой холбогдуулан дотоодын зах зээлээ хамгаалж, импортын цементийн гаалийн онцгой албан татварыг нэмсэн тэр үед 1 тн нь 170-180,000 төгрөг байсан цементийн үнэ дотоодын үйлдвэр ашиглалтад орсон ч буураагүй.
Дээрх үзүүлэлтийг харахад 2019 онд 1 тн ууттай цементийн үнэ Улаанбаатар хот дахь барилгын материалын зах дээр 170,000-185,000 төгрөгийн хооронд хэлбэлзэж байсан байна. “Монцемент” ХКК, “МАК Евро Цемент” ХХК-ийн 1 тн ууттай цементийн үнэ 2019 оны 3-р сарын байдлаар 175,000 төгрөг байсан бол барилгын үйлдвэрлэл эхэлсэнтэй холбоотой 4-7-р сард 3,000 төгрөгөөр, 8, 9-р саруудад 5,000 төгрөгөөр тус тус нэмэгдсэн байна.
Эдгээр үйлдвэрүүдийн үйл ажиллагаа жигдрэхийг хүлээх болон цементийн хомсдол удаан үргэлжилбэл барилгын улирлын хугацаа дуусаж, дэд бүтэц, бүтээн байгуулалтын ажлууд явагдахгүй хойшлогдож, үнэ өртөг өсөх зэрэг томоохон хүндрэлүүд ар араасаа үүсэхээр болчихлоо.
Үүний зэрэгцээгээр цементтэй холбоотой орхигдуулж болохгүй бас нэг чухал асуудал байгаа нь цементийн чанарын асуудал юм. Энэ нь цементийг үйлдвэрээс гарсны дараа хэр хурдан хэрэглэх хугацаа, хэрхэн, хаана, юунд хадгалах асуудал байдаг бөгөөд үүнийг эрүүл мэнд, байгаль орчны хувьд төрийн зүгээс бодлогоор зохицуулах цаг хэдийнээ болсон.
Цемент бол манай улсын стратегийн бараа бөгөөд үндэсний аюулгүй байдалтай шууд холбоотой асуудал. Иймээс олон тулгуурт эдийн засгийг цогцлоохоо мэдэгдээд буй төр засгийн дэмжих учиртай салбар нь цемент биш гэж үү.
БНХАУ-д дэгдэж, дэлхийн 213 улсад зөөвөрлөгдсөн коронавирусийн халдварын дэгдэлт, сөрөг нөлөө, хямрал нь ийнхүү үндэсний цементийн үйлдвэрлэгчид, барилга, бүтээн байгуулалтын салбарт томоохон сорилт, чөдөр болохын зэрэгцээ үүнийг далимдуулан дотоодод үйлдвэрлэсэн жаахан цементийг ченжүүд авч зохиомол хомсдлыг үүсгэх, цаашилбал бүүр нөөц тасарсан тохиолдолд хуурамч цементийн асуудал дахин сөхөгдөхийг ч үгүйсгэхгүй байх.
- Дээр өгсөн мэдээнээс гадна танай салбартай холбоотой өөр ямар чухал мэдээлэл байна?
- Заа байнга сөрөг мэдээ гэж бас юу байхав дээ, салбарт тулгамдаад байгаа асуудлын талаар л мэдээлэл өглөө, одоо жоохон ч гэсэн гэрэл гэгээтэй мэдээг хүргэе. Манай Монголын барилгын үндэсний ассоциаци (МБҮА) ТББ-ын Eрөнхийлөгчид, МҮХАҮТ-ын Ерөнхийлөгч О.Амартүвшин болон бусад салбарын холбоодуудын төлөөллүүдийн хамт 2020 оны 04 дүгээр сарын 29-ны өдөр УИХ-ын Дарга Г.Занданшатартай уулзаж Засгийн газраас авч хэрэгжүүлж байгаа арга хэмжээ, түүний үр дүн, цаашид анхаарах асуудлын талаар санал солилцсон юм.
Энэ уулзалтаар манай Ерөнхийлөгчид МБҮА ТББ-ын нийт гишүүдийн саналыг нэгтгэсэн 20 төрлийн асуудлыг хөндөж тавьсан албан бичгийг гардуулан өгсөн бөгөөд төлөөлөгчид нь цар тахлын улмаас үйлдвэрлэгчид, аж ахуйн нэгж, байгууллагуудын борлуулалт буурч, экспорт, импорт хязгаарлагдан, үйлдвэрлэл багассаны улмаас ажлын байр цомхотгогдоход хүрч байгаа тул зээл, зээлийн хүүгийн хэмжээ, эргэн төлөлтөд учирч буй хүндрэл, ипотекийн зээлийн хэмжээг нэмэгдүүлэх, төр засгаас бодитой, дорвитой, шуурхай арга хэмжээг авч төр-хувийн хэвшил хамтарч байж эдийн засгийн эрсдлийг хохирол багатайгаар даван туулах саналыг УИХ-ын Дарга Г.Занданшатарт уламжилсан билээ.
МБҮА ТББ-ын хөндөж тавьсан 20 төрлийн асуудлыг дурдвал, манай бүтээн байгуулагчдын барьсан орон сууцаас Засгийн газар, Нийслэлийн зүгээс худалдан авалт хийж түрээсийн орон сууцны фондыг нэмэгдүүлэх, ахмад дайчид болон өндөр настан, эмч нарт орон сууц олгох, гэр хорооллын дахин төлөвлөлтийн бүсэд баригдсан хямд өртөг бүхий орон сууцыг зорилтод бүлэгт түлхүү олгох, автозам, цахилгаан станц болон бүтээн байгуулалтын бусад том төслүүдийг хугацаа алдалгүй эхлүүлж, үндэсний компаниуд, туслан гүйцэтгэгч байгууллагуудыг ажилтай, орлоготой болгох арга хэмжээг яаралтай авах, орон сууцны ипотекийн зээлийн үндсэн болон хүүгийн төлбөрийн төлөлтийн хугацааг сунгах, эмч, сувилагч, төрийн тусгай албан хаагч, ажилтанд зориулсан ипотекийн зээлийн тусгай хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх, хөрөнгөөр баталгаажсан үнэт цаасыг гаргаж орон сууцны зээлийн эх үүсвэрийг нэмэгдүүлэх санал санаачилгыг дэмжих зэрэг асуудлууд байв.
Өнөөдрийн байдлаар эдгээр асуудлуудаас зарим нэг асуудал нь шийдэгдэх болсонд барилга, бүтээн байгуулалтын салбарын хамт олон бид бүгд баяртай байгаа.
Түүнчлэн, МБҮА ТББ нь Монгол Улсын Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүх болон БХБ-ын Сайд Х.Баделхан нарт цементтэй холбоотой асуудлаар буюу бүтээн байгуулалт ид явагдаж буй энэ үед ченжийн тогтоосон өндөр үнийг хязгаарлах, цементийн нийлүүлэлтийг нэмэгдүүлэхийн тулд: 1. Импортын цементийг гааль, нэмэгдсэн өртгийн албан татвараас COVID-19 цар тахлын үед түр чөлөөлөх, 2. Дундын зуучлагч, ченжээр дамжуулахгүйгээр, дотоодын цементийн үйлдвэрүүд өөрсдийн борлуулалтын цэгээс цементээ барилгын компаниудад шууд нийлүүлдэг, ханган нийлүүлэлтийн тогтолцоог бий болгох арга хэмжээг яаралтай авч хэрэгжүүлэхийг хүссэн албан тоотыг хүргүүлээд байна. Тиймээс бид үүсээд байгаа энэ асуудлыг шийдвэрлүүлэхийн тулд төр засагтай бодлогын бүхий түвшинд тууштай хамтран ажиллана.
Эдгээр болон бусад асуудлуудыг манай МБҮА ТББ нь салбарын мэргэжлийн манлайлагч байгууллагын хувьд салбарын хамт олноо төлөөлөн дуу хоолой нь болж төр засгийн чихэнд асуудлыг хүргэх гэж хичээж байна. Энэ завшааныг тохиолдуулан МБҮА ТББ-ын нийт гишүүн байгууллагууд, салбарынхаа хамт олны нэрийн өмнөөс цар тахлын хямралыг ард түмэн, аж ахуйн нэгжүүд, төр засаг нь хамтдаа эерэг сэтгэлгээгээр, зөв хандлагаар даван туулах хэрэгтэй байгаа гэдгийг уламжлаад эрүүл энхийг хүсэн ерөөе.