Хөөсөн шилэн дулаалгатай төмөр дээвэр
Орчин үед барилгын материалыг илүү үр ашигтай болгох, байгалийн гаралтай түүхий эдийг хэмнэх чиглэлээр судалгааны ажил ихээр хийгдэх болсон билээ. Үүний нэг жишээ нь төмөр дээврийн дулаан тусгаарлалтыг сайжруулсан явдал юм. Төмөр дээврийг барилгын салбарт өргөн хэрэглэдэг бөгөөд сүүлийн жилүүдэд агаар сэлгэлтгүй дулаалгатай дан дээвэр маягаар ашигладаг болсон. Энэ нь агаар сэлгэлттэй давхар дээвэртэй харьцуулахад барилгын физик талаасаа илүү хүндрэлтэй байдаг ажээ. Учир нь дан дээвэр нь ямар нэгэн чийг нэвтрүүлэхгүй диффузын нягт байх шаардлагатай бөгөөд ийм биш тохиолдолд дулаан тусгаарлалт нь буурах болно.
Харин хөөсөн шил-төмөр дээвэр систем ашигласан тохиолдолд дулаан тусгаарлалт нь найдвартай болдог байна.
Хөөсөн шилэн дулаалгын материалын дулаан дамжуулалтын коэффициент нь 0.041 Вт/мК бөгөөд ус ба уур нэвтрүүлдэггүй ажээ. Үүний зэрэгцээ сантехникийн титан, цайр, хөнгөнцагаан, зэс болон өнгөт металл эдлэлийг хөөсөн шилэн дээр суурилуулах боломжтой байна. Архитекторуудын хувьд геометрийн янз бүрийн хэлбэр дүрс бүхий дээвэр хийх боломж бүрдсэн байна.
Зураг 1. Хөөсөн шил ба төмөр хослуулан хэрэглэсэн дээвэр
Зураг 2. Хөөсөн шил-төмөр дээвэр систем
Хөөсөн шил-Төмөр дээвэр
1. Будагтай бетонон суурь
2. Халуун битум наалт
3. Хөөсөн шилэн хавтан
4. Халуун битум хучилт
5. Шүдэт хавтан
6. Тусгаарлах ялтас /Битум наалтын гагнаас хэсэг/
7. Тогтоогч
8. Металл хучилт
Хөөсөн шил-төмөр дээвэр нь ердийн төмөр дээврийн системээс дараах зүйлсээр ялгаатай байна. Үүнд уураас тусгаарлах үе шаардлагагүй ба төмөр хучилтыг тогтоох арга нь өөр байдаг байна. Уламжлалт эрдэс хөвөн эсвэл хөөсөнцөр дулаалгатай төмөр дээврийн атираатай төмөр хучилтыг бүтээц эдлэл дээр тогтоохын тулд холбогч буюу хуваарилагч профилийг ашиглан бэхэлдэг. Ингэснээр дулаан тусгаарлах үед зай гарч уур тусгаарлагчид нүх үүсэх нөхцөлд бүрддэг. Энэ нь дулааны гүүр үүсгэснээр дулаан тусгаарлалтыг бууруулдаг байна. Мөн үүний зэрэгцээ дулаан тусгаарлах үеийг чийглэх эсвэл бэхэлгээний материалыг зэврэлд оруулах боломж бүрдэх аж. Харин хөөсөн шилэн дулаалгатай төмөр дээврийн хучилт төмрийг шүдэт хавтан ашиглан бэхэлгээг гүйцэтгэдэг онцлогтой байна. Үргэлжилсэн урт профиль ашигладаггүй тул энэхүү бүтээц нь дулааны гүүр үүсгэдэггүй. Энэхүү системийн суурь нь атираат төмөр, мод эсвэл бетон ч байж болдог байна. Бетон суурьтай тохиолдолд суурь бүдэг тавих шаардлагатай бол модон суурьтай тохиолдолд чийгээс хамгаалах үе тавих шаардлагатай. Хөөсөн шилэн дулаалгын хавтанг халуун битум буюу битумыг хүйтэн аргаар наах арга ашиглан бүтээцийн элемент дээр наана.
Зураг 3. Хөөсөн шилэн дулаалгын хавтан
Төгсгөлд нь дулаалгын үеийн дээд хэсгийг халуун битум үеэр битүүмжилнэ. Үүний дараа шүдэт хавтанг жигд зайд тархаан байрлуулах бөгөөд хучилтын битумыг халааснаар хавтангийн доод хэсэг дэх битум шингэн төлөвт шилжин шүдэт хавтанг дарж өгснөөр бат бэх барьцалдана. Үүний дараа уур тусгаарлалтын үеийн зөрлөгүүдийг бүрэн нааж эсвэл гагнана. Металл хучилтыг бэхлэх үйл ажиллагаа энэ үеүд дээр хийгдэнэ. Үүний дараа дээврийн төмөр хучилтыг суурилуулна. Дээврийн нийт талбай, ирмэг ба булан дахь бэхэлгээний цэгүүдийн тоог барилгын өндөр тохируулан авна.
Зураг 4. Шүдэт хавтанг суурилуулахдаа халааж дарна
Шүдэт хавтан ихэнхдээ 15х15 см-ийн хэмжээтэй байдаг бөгөөд цайрдсан ган эсвэл захиалагчийн хүсэлтээр зэс, өнгөт металл материалтай үйлдвэрлэх боломжтой бөгөөд тухайн бэхэлгээний цэг бүр дээр ≥400 Н хүчтэй тэнцэх салхины хүчийг эсэргүүцэх чадвартай байна. Мөн зэврэлтэд тэсвэртэй ажээ.
Тэгвэл хөөсөн шилийг хэрхэн гарган авах
вэ?
Өндөр хөгжилтэй орнуудад хог хаягдлыг ангилан ялгадаг. Жишээ нь хаягдал шилийг тусгай контейнерт цуглуулдаг. Цуглуулсан шилийг үйлдвэрт нийлүүлэн бутлаад дээр нь кварцын элс, хээрийн жонш, натрийн болон калийн карбонат, төмрийн исэл нэмж хайлуулан анхдагч шил гарган авна. Үүнийгээ дахин бутлаад ган хэвэнд хийж нунтаг нүүрстөрөгч бага зэрэг нэмж халаан хөөлгөн хөөсөн шил гарган авна. Хөөсөн шилэн хавтанг 40-180 мм зузаантай гарган авах боломжтой бөгөөд 100-200 кг/ м3 хүртэл нягттай, 0.040-0.060 Вт/м.К дулаан дамжуулалтын илтгэлцүүртэйгээр гарган авах боломжтой ажээ. Энэ материал нь шатамхай бус, 430°С-ийн температур хүртэл тэсвэртэй тул ихэвчлэн дээвэр, фасад, шал болон дотор тасалгааны дулаан тусгаарлах материал болгон хэрэглэдэг байна. Мөн хөөсөн шилийг 100% хуучин шил ашиглан гарган авах боломжтой нь манай оронд үйлдвэрлэхэд тохиромжтой бүтээгдэхүүн гэдэг нь харагдаж байна.
Зураг 5. Хөөсөн шил үйлдвэрлэх технологийн бүдүүвч Зураг 6. Хөөсөн шилэн хавтанцар ба гранулат
Г.САРАН, ШУТИС-ийн Материал судлалын төвийн захирал, доктор (Ph.D), дэд профессор
Р.ДОЛГОРЖАВ, ШУТИС, Хэрэглээний шинжлэх ухааны сургуулийн ХИС-ын багш, МУ-ын мэргэшсэн инженер