Улаанбаатар хотын барилгын анхны трест болох тухайн үеийн “Хотын барилга трест”-ийн ууган ажилчдын нэг барилгын мужаан Ч.Цэсбалжиртай гуайтай ярилцлаа. Тэрээр ”Улаанбаатар барилга” ХХК-д 30 жил, “Жигүүр гранд групп”-д 13 жил гээд барилгын салбарт нийт 40 гаруй жил тасралтгүй зүтгэсэн их бүтээн байгуулалтын эздийн нэг билээ. Түүний арвин туршлага, ажлын амжилт, хийж бүтээснийг яриулаад байвал дуусашгүй түүхтэй. Олон арван шавь нараа их барилгын салбар руу хөтөлж, тэднийхээ дунд ”Өвөө” нэрээр хүндлэгдэн ирсэн эрхэм  хүний ярилцлагыг хүргэж байна. 

Сайхан өвөлжиж байна уу та. Таныг социализмын үеийн хүндэт барилгачдын төлөөллийн нэг гэдгийг мэдэхгүй барилгынхан цөөн байх. Тэртээ 1960-аад онд барилгын салбарт хөл тавьсан үеэс тань яриагаа эхлүүлье гэж бодлоо.

 Би Увс аймгийн Өндөрхангай сумын хүн. Долдугаар ангиа төгсөөд 1966 онд ЗХУ-ын “Техник мэргэжлийн сургууль”-д  нарийн мужааны мэргэжлээр суралцахаар явж 1968 онд улаан диплом, мужааны 4-р зэрэгтэй төгсөж ирсэн. Сүүлд “Барилгын техникум”-д  техникч мэргэжлээр суралцаад төгссөн. Улаанбаатар хотын ууган байгууллага болох “Хотын барилга трест”-д шинээр төгсөж ирсэн 20 залуу мужааны нэг болон бригадад орж ажилласнаар их бүтээн байгуулалтын ажлын анхны алхам эхэлсэн түүхтэй. Бид Баярхүрэл гээд шинэ залуу инженерийн удирдлага дор Дэнжийн мянгын 39-р сургуулийн барилгын ажилд хамгийн анх ажилласан юм. Ингээд 1968 оноос 2000 оныг хүртэл “Хотын барилга трест” буюу одоогийн “Улаанбаатар барилга” ХХК-д ажиллаад, 2000 оноос хойш “Жигүүр гранд групп”-т бригадын даргаар ажилласан. 2010 онд тэтгэвэртэй гарсан ч манай захирал намайг барилга угсралтын зөвлөхөөр урьж ажиллуулдаг. Одоо миний нас 70 гарч яваа ч мэддэг чаддаг бүхнээ бусдад түгээх ажлаа хийсээр л байна. 

ШАВЬ НАР МИНЬ НАМАЙГ “ӨВӨӨ” ГЭЖ ДУУДДАГ

“Хотын барилга трест”-д ажилласан үеийн томоохон бүтээн байгуулалтаасаа дурдана уу.

 Баярхүрэл инженерийн удирдлаган дор 39-р сургуулийн ажлыг дуусгаад, Хөдөлмөрийн баатар Хэрлэнгийн бригадад ажилласан, удалгүй Хэрлэн баатрын ажил солигдож би 1976 оноос 2000 он хүртэл бригадын даргаар ажилласан юм.  Тэр онуудад Сонгинохайрхан дүүргийн хүүхдийн эмнэлгийн барилга, ерөнхий боловсролын сургуулиуд, Говь комбинатын байр, Чингис хаан зочид буудал, эмнэлгийн барилгууд, одоогийн Мобиком, Скайтелын барилга, хөдөө орон нутагт гээд 200 гаруй бүтээн байгуулалтад ажилласан байна. 1972 онд ашиглалтад орсон нэгдүгээр эмнэлгийн барилга миний хувьд хамгийн том бүтээн байгуулалт байсан. Нэг өрөөнд гурав хоног ажиллаад гурван жилийн дараа дууссан гэж бодохоор 1000 гаруй өрөөтэй эмнэлэг байсан байгаа юм. Үүний дараа Гадаад харилцааны яамны өргөтгөл, Төмөр бетон заводын өргөтгөл, 2000 оноос хойш “Жигүүр Гранд групп”-д бригадын даргаар ажиллахдаа Гранд плаза, Шинэ зуун, Хан-Уул таун, Сансарын 36 айлын орон сууц, Баатар-ван амралт 1,2  зэрэг дурдаад байвал олон. Нийслэлийн бүхий л томоохон бүтээн байгуулалт дээр бригад хамт олонтойгоо ажиллаж явлаа.

Таныг барилгын ажилд зааж зөвлөсөн багш хэн бэ? Энэ урт хугацаанд өөрөө сургаж барилгын салбарт оруулсан шавь нарынхаа талаар ярина уу.

 Монголын барилгын салбарын их бүтээн байгуулалт 1972 оноос эхэлсэн гэдэг. 1971 он хүртэл Орос мэргэжилтнүүд ажилладаг байсан.  1974 онд дээд сургууль төгссөн Монголын даамал, мастерууд хамгийн анх талбай дээр ажиллаж байсан түүхтэй. “Хотын барилга трест”-д ажиллаж байхад их сайхан хүмүүстэй ажилладаг байсан. Монгол Улсын төрийн шагналт Өвөрхангай аймгийн гавьяат барилгачин Лхагвасүрэн болон Цогоо, Намсрай, Ишгэнхүү гээд үе үеийн аварга барилгачдын заавраар ажиллаж байсандаа бахархдаг. Аваргуудаас Лхагвасүрэн баатартай илүү дотно гар нийлж ажилладаг байсан. Энэ сайхан багш нарын гараар хүмүүжсэн учраас би ч бас шавь нарыгаа тэдний адил сургадаг байлаа. Анх нэгдүгээр Техник мэргэжлийн сургуулийг төгссөн 20 залуучуудыг барилгын салбарт хөтлөн оруулаад тэднээс инженер болсон хүн олон байдаг. “Жигүүр гранд групп”-д байхад миний удирдлаган дор ажиллаж, арвин туршлагатай болоод одоог хүртэл амжилттай ажиллаж байгаа 30 гаруй мужаанууд байна. 

2005 онд Булган аймагт ажиллахаар барилгын инженер Заяатай хоёулаа очсон юм. Тэр ажилд нутгийн залуусыг ажиллуулахаар өдрийн 2000 төгрөг гээд захиргаанд зар тавьсан. Тэгээд бүртгүүлсэн залуучуудаас ажиллах ур дүйг нь харж хориод залуучуудыг сонгосон юм. Ямар ч мэдлэг чадваргүй залуучуудад эхнээс нь хэв хашмал хийх, арматур бэлтгэх, зангидах, бетон цутгах  гээд бүгдийг зааж эхэлсэн. 12 метрийн урттай найман дам нурууны хоёр талд нь тус бүр хоёр хүн, нийт 16 хүнд хэвний угсралтыг зааж өгөхөд өдөржин болоод орой л нэг юм дуусна. Мэргэжлийн хүн байсан бол дорхноо дуусах ажил шүү дээ. Тэгэж ажилласаар гурван сар болоход бүгд ажлаа сурчихсан, төмөр арматураа бүр андахаа болчихсон,  8 дам нурууг дөрвөн цагийн дотор цутгалтад бэлэн болгочихдог болсон юм. Ажил тараад 2 цаг амраад орой 7-9 цаг хүртэл 300 төгрөгөөр ажиллуулна гэхэд ажлын ид амтанд орсон залуучууд бүгд ажилладаг байлаа. Энэ мэтчилэн шавь нарынхаа ажлыг гарт нь ортол нь маш сайн сургаж өгдөг байсан. Тэдгээр шавь нар минь намайг “өвөө” гэж дууддаг. “Жигүүр гранд групп”-д Зэсбалжир байна уу гээд хүн асуугаад ороод ирвэл таних хүн тун цөөхөн, харин “Өвөө” байна уу гэхээр анддаггүй юм. Шавь нарын минь өгсөн хоч гэх юм уу даа, ийм нэгэн сайхан дурсамж байдаг.

50 ЖИЛИЙН АЖЛЫГ 25 ЖИЛИЙН  ХУГАЦААНД ХИЙСЭН 

Та социалист, ардчилсан нийгэм гээд олон үед барилгын ажил хийж байсан. Социализмын үеийн бүтээн байгуулалтын онцлог юу байв?

 Социализмын үеийн гол онцлог нь хүний төлөө, тэдгээрийг сургах тал дээр илүү ажилладаг байсан. Дан ганц ажилд сургах биш хувь хүний хүмүүжил, харилцаа тал дээр түлхүү ажилладаг. Тэр үед нас тогтсон ахмад хүмүүсийн үгнээс гарна гэж байхгүй. Бүгд хүндэтгэж, эмээнэ. Би ч ялгаагүй тийм л байсан. Ахмад хүмүүс залуучуудад хатуужил суулгахын тулд загнана, зандарна. Үүнийг л тэсээд зөв хүлээж авдаг хүн л ажилтай үлддэг байсан шүү дээ. Үг дааж хатуужиж хүмүүжсэн  барилгачдын нэг нь би юм. Орчин үед тухайн үеийнх шиг сургаж зөвлөхөө больсон байна. Тэгэж хүнээр заалгаж, загнуулаад сонсоод байдаг хүн ч ховор болж, өөрөө л болж байвал бусад хүмүүс огт хамаагүй болсон цаг үе юм уу даа. Бас нэг түүх ярихад Хэнтий аймгийн царцсан театрын барилга дээр найзтайгаа хамт очиход гадаа цемент, элс, хайрга гээд барилгын материалуудаа замбараагүй хаячихсан байсан. Тэсэхгүй талбайн инженерт нь хэлтэл “үер болоод нороод хэрэггүй болсон, хогны машинд ачуулах гэхээр машин үнэтэй байдаг” гэсэн тайлбар өгч байна. Угтаа бол материалаа хураахгүй орхиод л бороо ороод ямар ч хэрэггүй болгосон байсан. Барилгын ажлын төсөвт уг нь хогны мөнгө хүртэл орсон байдаг. Иймхэн зүйлээс л хандлага, сэтгэлгүй байдал харагдаж байсан. Талбай цэвэрхэн бол барьсан бүтээн байгуулалт хэчнээн сайхан харагддаг гээч.  Дээр үед барилга дээр 30 хоноход нэг юм уу хоёр удаа л ачуулах хэмжээний хог гардаг байсан. Өрлөгийн ажил явагдаж байхад бүр хог гарна гэж бараг байхгүй. 60 айлын орон сууцны өрлөгийн ажил хийгдээд дуусахад хоёр самосвал хүрэхгүй л хог гардаг байлаа шүү дээ. 

Ахмад барилгачин Ч.Цэсбалжирын удирдан бариулсан томоохон бүтээн байгуулалтын нэг "PARK VIEW" хотхон 2019 он 

Барилгын ямар ажлуудыг хийдэг байсан? 

 Мужааны ажил нь дотроо бүдүүн ба нарийн гэсэн хоёр төрөлтэй. Нарийн мужаан паркетан шал, хаалга цонх суулгана. Бүдүүн мужаан нь хэв хашмал хийдэг. Тухайн үед мужаанууд ихэвчлэн  модон цонх, хаалга суулгах, модон шал угсрахаас эхлээд хананы модон шкафыг хүртэл хийдэг байлаа. 1968 оноос 1970 оныг хүртэл оёдлын нэгдүгээр үйлдвэрийг барьсан юм. Тэгэхэд 18 метр алслалтай ферм цутгаж байсан. Тэндээс л төмөр бетон гэж ямар хийц байдгийг мэдэж авсан хамгийн том бүтээн байгуулалт минь болсон юм. Мобиком, Скайтелын байранд ороход дотроо ямар ч баганагүй байдаг нь 16 метрийн алслалтай дам нуруу цутгасан байгаа юм. Төмөр фермийг дуурайлгаж арматур хийж цутгаж барьсан. Үүний дараа “Чингис хаан” зочид буудал тухайн үед “Сэлэнгэ” нэртэйгээр ашиглалтад орохоор баригдаж байх үед мөн л асар их зүйл сурсан. Тэр барилга дээр тэр үеийн социалист нийгмийн ихэнх орны мэргэжилтнүүд ажилладаг байлаа. Югослав, Унгар, Орос зэрэг гадаад мэргэжилтнүүдээс их зүйл сурсан. Эдгээр хүмүүс барилгын зураг, бэлтгэл ажил, угсралт гээд л бүх л зүйлийг заасан. Орос мэргэжилтнүүд надад их сайн, намайг Юшка гэж дууддаг байсан ба тэднээс хариуцлагатай, цаг сайн баримталдаг, хийж байгаа зүйлдээ сэтгэлээсээ ханддаг зан чанарыг нь сурч авсан даа.

Ямар технологи, багаж хэрэгслийг ашигладаг байв? 

 Мужааны ажилд гурван төрлийн харуул, хоёр төрлийн жижиг шүдтэй хөрөө л байлаа. Дээр үед барилгын зургийг дан гараар зурна. Тэр зургаа харж байж л барилгадаа хийх ажлыг мэдээд энэ тэнд гадас хатгадаг байсан бол одоо  дэвшилтэт багажаар нэг цэг тавибал уртраг, өргөрөг, радиус, см гээд бүгд гараад ирдэг болсон байна. Метр бариад тойроод явдаг байсан чинь одоо лазерын туяагаар хэмжээгээ гаргачихдаг. Үнэхээр гайхалтай шүү. Тэр үед тэгш ус гэж бараг байхгүй дандаа отвес хэрэглэдэг байсан. Утсанд бөөрөнхий төмөр унжуулаад түүгээрээ тэгш байна уу үгүй юу гэдгээ шалгадаг байлаа.

Тухайн үеийн ажлын үнэлэмж, өдөрт хийх ажлын норм ямар байсан бэ?

 Дээр үед мэргэжлийн зэргээр хийснээрээ цалинждаг байсан. 4-р зэрэгтэй мужаан хүн гэхэд нэг цагт хийсэн ажлаа дүгнүүлээд 5 төгрөг 50 мөнгөний цалин авна. Социализмын үед ажилчдын онол дадлагын алинд нь сайныг үнэлдэг комисс байлаа. 4-р зэргийн хүн 3-р зэргийн хүний цалин авах ч үе байдаг. Цалингийн зохицуулалт нь ажлын чанар, цаг ашиглалт, бүтээл гэсэн зарчимтай. Мэргэжлийн зэргээрээ хийх ажил нь тодорхой, бүх ажил нормтой байсан болохоор түүнийгээ давуулан биелүүлэхийн төлөө зүтгэдэг байлаа. 

Тэтгэвэрт гарах гээд тухайн үеийн цалингаа харахад миний дундаж цалин 1100 төгрөг байсан. Энэ өндөр тоо шүү. Тэр үед 15 хоногт 800 төгрөг авдаг байсан. Шал шахахад 1м2 нь 3 төгрөг 50 мөнгө, шалаа тэгшлэхээр 4 төгрөг 50 мөнгө, 4-р зэргийн мужаан өдөрт 10м2 шал шахвал 40 төгрөг авдаг. Нэг хаалга суулгахад 15 төгрөг байлаа. Хаалганы хайрцаг, цоож, хавтас гээд тусдаа үнэлгээтэй. Цоожинд хүртэл жижиг цоож, эргүүлдэг бариултай цоож гээд л тус тусдаа үнэлгээтэй. Хамгийн өндөр үнэлэмжтэй нь паркетан шал, 1м2 нь 25 төгрөг. Түүндээ 30-40 ширхэг паркет ордог. Нормоо давуулан биелүүлсэн хүмүүс их байдаг. Одоо хийсэн ажлаа эргээд бодоод тооцоход 50 жилийн ажлыг 25 жилийн хугацаанд хийсэн байгаа юм. Сард 550 төгрөгний цалин авах ёстой байсан бол нормоо давуулан биелүүлээд 1100 төгрөг авдаг гэсэн үг. Даваа, лхагва, баасан гаригуудад илүү цагаар ажилладаг. Гэхдээ 2 цагаас илүү байж болохгүй. Амралтын өдрүүдээр ажиллах юм бол өдрийн цалинг бүтэн нэг нугалж өгдөг байсан. Ингэснээр урамшиж ажлын бүтээмж өндөр болдог. Норм тогтооно гэдэг нь ажлаа төлөвлөдөг, түүнийгээ хугацаанд нь чанартай хийхийн тулд зүтгэдэг ийм л сайхан зүйл байсан юм.

Улсын чанарын аварга шалгаруулах тэмцээний дараа 1976 он

Ажил тус бүрийн үнэлгээг сүүлд нэгтгэсэн гэж байсан. Энэ нь ямар давуу талтай байсан бэ? 

 Тухайн үед ажилбар бүр тусдаа үнэлгээтэй байсан, дараа нь нэгтгээд жишээ нь хаалганы нугас, бариул, хавтас, хөвөө мод, цоож гэсэн 5 тусдаа зүйлийг нэгтгээд ганц хаалгыг иж бүрэн суулгасан гэдэг болсон. Нэг хаалга суулгахад олон хүн оролцохгүй ганц хүн бүгдийг нь хийхээр  хөдөлмөр зарцуулалт багасч, туршлага сайжрахаас гадна цаас маш их хэмнэсэн юм.

АЖИЛДАА ДУРТАЙ БАЙЖ ДАДЛАГАЖДАГ

Хөдөө орон нутагт ямар бүтээн байгуултанд ажилласан бэ, хамгийн онцлог барилгаасаа нэрлэнэ үү?  

 Монгол улсын анхны ерөнхий сайд Т. Намнансүрэн гуай Өвөрхангай аймгийн Хайрхан дулаан сумын хүн байсан. Энэ хүний хөшөөг Өвөрхангай аймгийн Уянга сумын нутагт  2011 онд босгож байсан. Тэр хөшөөний гадна талын талбайг 450м2 хорин машины зогсоолтойгоор “Жигүүр гранд групп” барьсан. Занабазарын төрсөн сум болох Есөнзүйл гэдэг газар Дашчойлон хийд шиг 12 м диаметртэй, хананаасаа дээш 12 метрийн өндөртэй, шалнаас тоононы доод талын хүрээ хүртэл  6,5 метр өндөр баганатай, тооно нь 3,5 м диаметртэй бүрэн цутгамлаар гэр хэлбэрийн “Номын өргөө” гэсэн бунхан 3 сарын хугацаанд барьсан. Хоймор хэсэгт нь Занабазарын зураг тойруулаад 21 дарь эхийг залсан. Үүнийг хамгийн их буян дагуулсан барилга болсон гэж боддог. Социализмын үед Төв аймгийн Өндөр ширээт сум, Дундговь аймаг,  Булган аймгийн Хүдэр суманд сургууль барьсан. Өнгөрсөн жил буюу хамгийн сүүлд Баатарван амралтын гадна фасад, арван үнээний ферм барихад ородцсон.

Тухайн үеийн залуучууд их хөдөлмөрч ажлыг хурдан сурдаг байж. Одооны залуу ажилчдын хандлагын талаар?

 Тэр үед залуучууд үнэхээр шаламгай хурдан, эрч хүчтэй, мэргэжилгүй байсан ч дорхноо ажлыг сурчихдаг байсан. Ажлын үнэлэмж бас нөлөөлдөг л байсан байх л даа. Гэхдээ ажлыг үнэхээр хийхийг хүсэж байгаа хүнийг харахад л мэдэгддэг юм. Одооны залуучууд бол шууд л цалин асуудаг болсон байна. Би “чи өөрөө л сайн ажиллавал их цалин авна” гэж хэлдэг. 

 Дорнод аймгийн Баян-уул сумаас Төмөрбаатар гээд яг хөдөө мал дээр байсан залуу манай бригадад ажиллахаар ирж байсан. Барилгын салбарын талаар ямар ч ойлголт байхгүй. Шавар, цементээ ч мэддэггүй ирсэн. Гэхдээ ажлын хандлага сайтай, зааж сургасан зүйлийг маш сайн хүлээн авч биелүүлдэг байсан. “Энэ ажлыг яаж хийвэл хурдан чанартай, бүтээмж өндөртэй болох вэ?” энэ талаар сайн бодоод материал, багажтайгаа танилц” гэж хэлснийг минь маш сайн ойлгож аваад өөрөөр сэтгээд эхэлсэн. Би арматурыг баавгайн чихээр зангидахыг заагаад өгсөн чинь ганц чих гаргаад  зангидчихсан байсан. Уг нь арматурыг 2 ширхэг баавгайн чихээр зангидахаар буцаад тавигддаггүй байхгүй юу. Тэгсэн нөгөө залуугийн нэгээр зангидсан нь тавигдаад сулраад байхаар нь хэлсэн чинь нэг эргүүлж зангидчихаад дараа нь татаж чангалдаг болсон. Нэг ёсондоо өөрийнхөө хөдөлмөрийг бага ч болов хөнгөвчилсөн байгаа юм. Хүний хэлснийг маш сайн өлгөн авч, өөрийнхөө санааг тусгаж хийдэг ч ажлын чанарыг алдагдуулдаггүй байсан. Одоо “Жигүүр гранд групп”-т угсралтын бригадын дарга болоод амжилттай ажиллаж байна. Гэтэл эсрэг хандлагатай хүмүүс ч байдаг. Бас нэг залуу байсан юм. Хөрөөдсөн мод нь дандаа далий болоод байхаар нь хэлсэн чинь “хөрөөндөө байгаа” гэж байсан. Яг үнэндээ хөрөө далий байна гэж байхгүй, модоо буруу бариад хөрөөдөөд байсан байгаа юм. Тэрийг нь хэлээд чи өөрөө  яаж хийвэл зөв болох уу гэдгээ хараад, ажлаа өөрчлөөд өөр арга барилаар солиод хийгээд үз гэхээр “тэгвэл би чадахгүй юм байна” гэсэн. Иймэрхүү хүмүүст “тэгвэл чи ажиллаж чадахгүй юм байна” гэж хэлдэг. Би тэр хүмүүст хатуу хандаж байгаа юм биш, харин ажилд сургах нь миний гол ажил байсан. Сургаж байж би, тэд хийж сурчхаад цалингаа авна. Ийм л зарчимтай байдаг, гар хөдөлбөл ам хөдөлнө гэсэн үг.

Шавь н.Төмөрбаатарын хамт 2019 он Герман Улсад / урд эгнээний зүүн гар талаас эхний хүн/ 1976 он

Тухайн үед гадаад оронд мэргэжлийн сургалт болон туршлага судлахаар явдаг байсан гэсэн?

 1976 онд Герман улсын Вавен хотруу 3 сарын хугацаатай байгууллагаас мужааны бригад гээд 12 хүн явуулсан. Тэнд очоод зургаа зургаагаараа салаад манай 6 хүн усны нөөцийн сав хийсэн. Нөгөө 6 хүн маань барилга угсралт дээр очсон байсан. 18 м диаметртэй гурван ширхэг хоорондоо сувгаар холбогдсон төмөр бетонон усны нөөцийн савыг уулын ард барьж байсан. Тэр нь байгалийн усыг нөөцөлж авах зориулалттай сав байсан юм. Тэрийг 3 сарын хугацаанд барих ёстой байсныг 2 сард барьж дуусгаад 250 маркийн шагнал авч байлаа. Ажил 6 цагт эхлээд 3 цагт дуусаад илүү цагаар ажилладаг. Герман улсаас угсармал барилгын угсралтыг суралцаж ирсэн. Арматураа дандаа зориулалтын багажаар зангиддаг байсан нь манайд одоо  хүртэл нэвтрээгүй байгаа. Манайд одоо хийгдэж байгаа технологи 1980-иад оны үед Герман улсад хийгдэж байсантай адил байгаа юм. Үүний дараа 1978 онд Унгарын Будапешт хотод 14 хоног дадлага хийж барилга, үйлдвэрүүд дээр очиж ажлын явцтай танилцсан. Гадаад мэргэжилтнүүдийн чадвар, гадаад орны хөгжил зэргийг эдгээр улсуудад явахдаа л үзэж байлаа.

Сүүлийн үеийн барилгын мужааны ажлын онцлог юу вэ? 

 Одоо үед пум угсралт, арматур, бетон зэрэг угсралтын ажил хийдэг болсон. Мужаан хүн хос мэргэжил эзэмшсэнээр арматур зангидах, бетон цутгах ажил зэрэг ажлыг хийгээд явдаг. Хөдөө гадаа ажиллаж байхад арматур хийдэг хүн байхгүй бол хос мэргэжил эзэмшсэнээр энэ асуудлаа шийдээд өөрөө хийчих давуу талтай.  Нарийн мужааны бригад тусдаа гарч, цонх, хаалга үйлдвэрлэж, суулгадаг үйлдвэрүүд бий болсноор тэд хийдэг болсон. 

Бүрэн цутгамал барилгад арматур бетон их ордог. Ингэснээрээ газар хөдлөлтөд маш тэсвэртэй, тоосгыг бодвол хурдан баригдана, дуу чимээ тусгаарлалт сайтай.  Дээр үеийн 40 мянгатын барилга 77 см зузаан ханатай, тааз нь дан дүнзээр хийгдэж гадна талыг нь тоосгоор барьсан байдаг. Сүүлийн үеийн барилгын хананы хамгийн өргөн нь 64см болсон, дулаалгын материалтай олон үет болсон байна. 

 Одоо бүрэн цутгамал барилгын хэв хашмалыг дан пумаар хийж байна. Ингэснээрээ ажил илүү хурдтай болж байгаа ба 1,5 см зузаантай хар фанер, брус, палк хэрэглэж байна. Дээр үеэс 2000 он гартал хучилт цутгахдаа модон шургааг тулж хэрэглэдэг байсан бол одоо төмөр сапуд хэрэглэдэг болсон. Одоо үед пумаа угсарч, арматураа уяад 1м2 бетон цутгахад 65 мянга, хийцээсээ болоод 85, 100 мянга хүртэл байгаа. Хэв хашмал угсрахад бэхэлгээгээ сайн шалгах, хэмжээгээ зөв тавих, зураг төслийн дагуу угсрагдсан эсэхийг сайн хянах хэрэгтэй. 

Ажиллах хугацаанд нь хүнд хэцүү зүйл тохиолдож байв уу?

 Анх ажиллаж эхлэхэд шалны банз дээд давхрууд руу зөөх л их хэцүү санагдаж байсан. Зургаан метр урттай, 12 см өргөнтэй, 5 см зузаантай нарсан банз байдаг байсан юм. Тав, таваар нь хоёр талдаа мөрлөөд явдаг байсан. Тэгээд сүүлдээ арай амар хялбар арга олж, дээд давхруудад хүн байлгаад нэг давхрын цонхоор тэдэн рүү дээш нь өргөж дамжуулдаг болсон. Үүнийг гэхдээ аюулгүй байдал талаасаа зөвшөөрдөггүй байсан л даа. Тиймээс дээрээс татан авч байгаа хүнийхээ аюулгүй байдлыг  сайн хангуулж бэхэлгээ хийлгэдэг болсон. Ажилдаа дадаад сураад ирэхээр хийж байгаа бүх үйлдлүүд гарт орчихдог болохоор алдаж эндэх нь арай л бага болдог доо. 

Мужаан хүн ямар чадвар, хандлагыг эзэмшсэн байх ёстой вэ? Барилгын салбарт олон жил ажилласны хувьд бахархах зүйл?

 Мужаан хүн уран байх ёстой. Модон сандал зангидсан хүн ямар ч модон байшинг барина. Уран биш хүн мужааны ажлыг хийсээр байгаад уран болно гэж байхгүй, зөвхөн ажилдаа дуртай байж дадлагажна. Харин уран дархан бол удам дамжсан ч байдаг юм. Энэ салбарт 40 гаруй жил зүтгэсэн нь миний бахархал юм. Улаанбаатар хотын сум шиг цомхон байх үеэс өнөөдрийг хүртэлх өндөр өндөр барилга сүндэрлэж байгаа олон он цагийн бүтээн байгуулалтаа харах л хамгийн бахархмаар зүйл юм. Одоо ингээд цонхоор харахад шууд л миний оролцсон 3 барилга харагдаж байна.  

ЗАЛУУЧУУДЫН ХАНДЛАГЫГ ӨӨРЧИЛМӨӨР БАЙНА 

Мэргэжлийн чиглэлээрээ улсын уралдаан тэмцээнд орж байсан байх. Мөн гавьяа шагналуудаасаа дурдана уу?

 Мужааны улсын аварга шалгаруулах тэмцээнд 4 удаа орж байсан. Улсын аварга гурван удаа, чанарын аварга мөн гурван удаа болсон. Тэмцээн яг барилгын ажил явагдаж байгаа бүтээн байгуулалтын талбай дээр болдог. Мужааны тэмцээнд шал, хаалга хийж уралддаг байлаа. 100м2 шал байхад чанар нь 80 хувьтай  гарвал 100 онооноос 20 нь хасагдана. 18 аймгаас мужаанууд ирж оролцдог.  Бас өрлөгийн тэмцээн болно. Тэр тэмцээнд оролцогчид 30 хүний сард хийх ажлыг 7  хоногийн дотор босгодог байсан. Чанар бүтээгдэхүүний шаардлагыг харна, шагналын сан өндөр, түрүү байрны 500 төгрөг чанар нь 500 төгрөг гээд нийт 1000 төгрөгний шагнал хүртэнэ. Оролцож байгаа хүмүүс бие биенээсээ их зүйл сурна, уралдаан тэмцээн явагдахаар бүтээн байгуулалтын ажил маш хурдан явагддаг. 600 хүүхдийн сургууль 2 жил 6 сарын хугацаанд дуусах ёстой байдаг бол уралдаан зохион байгуулснаар жил 6 сарын хугацаанд дуусаж нэг жил хэмнэгддэг давуу талтай байсан. Тэмцээнээс “Улсын чанарын аварга”, “Өрлөгийн аварга” гэсэн цол, диплом гардуулдаг. Миний хувьд хамгийн том шагнал маань 1976 онд гардаж авсан Эвлэлийн төв хорооны алтан медаль юм. 100 төгрөгтэй хамт ирсэн их нэр хүндтэй шагнал байсан. Үүнээс хойш манай бригад “Эвлэлийн төр хорооны алтан медальтай бригад” гэж цоллуулдаг болсон. Тэргүүний барилгачин, аварга барилгачин гээд барилгын салбарын бүх л шагналыг хүртсэн дээ. Манай энэ 2 өрөө байрыг “Жигүүр гранд групп” ХХК бэлэглэж байсан юм. 

Барилгын салбарын хөгжлийн талаарх бодол, шийдэх ямар асуудлууд байна гэж хардаг вэ?

 Манай барилгын салбарт үйлдвэрүүд нь сайн хөгжөөгүй, ялангуяа энэ сүүлийн 20-30 жилийн хугацаанд мөнгөтэй хүн болгон барилга руу ороод, мэргэжилтэй хүн ховордсон, ихэнх нь дандаа хар практикаар сурсан онолгүй хүмүүс болсон. Сүүлийн 30 жилийн хугацаанд яг жинхэнэ мэргэжилтнүүд бага бэлтгэгдсэн. Мэргэжлийн мэдлэг, чадвараа сураагүй хүмүүс ажлаа дутуу дулимаг, чанаргүй хийнэ. Түүнийг дагаад нөгөө чанаргүй барилга босоод нэр хүнд нь унана гэсэн үг. Тийм учраас барилгын салбарт мэргэжилтэй боловсон хүчинг чанартай бэлтгэх талд анхаармаар байна, залуучуудын хандлагыг л өөрчилмөөр байна. 

“Долоо хэмжиж, нэг огтол” гэдэг гологдол, материалын хаягдал гаргахгүйн тулд яаж ажиллах ёстой вэ?

 Барилгын ажил явагдаж байхад материал хэмнэнэ гэсэн ойлголт байдаггүй. Учир цаанаасаа хэдэн литр, тэдэн кг материал орно гэсэн орц норм тусгагдаад тэр нь л ажилчдад ирдэг байсан. Харин тэр нормоор ирсэн материалаа хаягдал гаргахгүй л ажиллах ёстой. Хаягдал гэвэл шаврын ажил дээр л бага зэрэг хаягдал гарах гээд байдаг талтай.  Дархан хүн ажлынхаа төмрийг тайрахдаа хуруу богино тайрдаг бол мужаан хүн илүү тайрдаг. 

Сэтгэлд хоногшин үлдсэн хөгжилтэй зүйлүүд байдаг л байх?

 Би цанаар гулгах дуртай байсан, мөн  чөлөөт бөхөөр барилддаг, барилдах сонирхолтой хотын аваргын тэмцээнд хүртэл орж байлаа.  20 гаруй настай байхдаа амралтын цагаараа эр, эмгүй барилдаад л өнгөрөөдөг байлаа. Тэр үед Чимэдцэрэн, Сумьяа, Шураа зэрэг засал чимэглэлийн “адуу шиг” хэдэн хүүхнүүд байсан юм. Тэдний бяр чадал бол айхтар хүчтэй. Залуучууд барилдаад унаад байдаг байсан. Би өөрийгөө сайн барилддаг л гэж боддог байсан чинь нэг өдөр тэдний нэгэнтэй нь барилдаад унаж байсан, түүнээс хойш дахиж барилдахаас ичдэг болсон шүү дээ. Энэ хөгжилтэй дурсамж ер санаанаас гардаггүй юм даа. 

Залуучуудад хандаж хэлэх таны үг?

 Залуучууд минь хөдөлмөрч байгаасай л гэж хүсдэг. “Эзэн хичээвэл заяа хичээнэ” гэдэг их сайхан үг шүү. Барилгын салбар хүнийг хувь хүн талаас нь маш сайн хүмүүжүүлдэг юм. Сэтгэл, зүтгэл байхад юуг ч хийж бүтээж чаддаг, битгий шантраарай. 

Социалист нийгэм, ардчилал, шинэчлэлт өөрчлөлтийн үед “Барилга гэдэг том айлын тогоонд орж чанагдан” ихийг хийж бүтээсэн, олон арван шавь нарыг сурган, тэднээрээ бахархаж явдаг, барилгын салбарын бүтээн байгуулалт, түүхийг бүтээлцсэн таньд баярлалаа.