Хөшөө дурсгал, дурсгалт барилгыг хадгалж хамгаалах, сэргээн засварлах ажил нь тэдгээрийг зөвхөн урлагийн бүтээлийн хувьд бус түүхийн гэрч баримтын хувьд авран хамгаалахад чиглэгддэг. Аливаа дурсгалт барилгыг унаган газарт нь бэхжүүлж хамгаалах, сэргээн засварлахыг нэн тэргүүнд чухалчлан үздэг бөгөөд шинэ төлөвлөлт хийх зайлшгүй тохиолдолд өөр газар зөөж шилжүүлэн байрлуулах, байгаа газарт нь хадгалан үлдээх, архитектурын ил музей байгуулах зэргээр шийдвэрлэдэг. Дурсгалт барилгын хадгалалт хамгаалалт, сэргээн засварлалтын зарим шинэ хандлага, туршлагаас танилцуулъя.

ХБНГУ-ын Бонн хотоос зүүн өмнөд зүгт, Рейн мөрний эрэгт орших Хайстербахын хийд нь 1189 онд байгуулагдаад 1809 онд сүйдсэн боловч өнөөдөр тэр хийдээс үлдсэн сүмийн хана, зарим баганын суурь, шалны хэсгийг түүх, архитектурын дурсгалын хувьд бэхжүүлэн хамгаалсан байна. Барилгын суурь, ханын үлдэгдлээс тэр үеийн барилга барих арга ухаан, урлал, чимэглэл, хүмүүсийн аж төрж байсан ёс заншил, шашин шүтлэг, соёлын түвшин зэргийг мэдэж болдог.

Зураг 1. Хайстербах сүмийн зураг

  ]

Зураг 2, 3, 4. Хайстербах сүмээс үлдсэн ханыг бэхжүүлж хамгаалсан байдал

Энэхүү сүм нь нэг талаараа Монголын түүхтэй холбоотой юм. Европын дорнод хэсэгт нэвтэрч, явсан газар бүрдээ эвдрэл сүйтгэлийн ул мөр үлдээж явсан нүүдэлчдийн довтолгооны тухай 1222 онд Хайстербахын Цистерцийнзийн лам Цезариус: "Өнгөрсөн жил баахан харь хүмүүс Орос хүмүүсийн нутагт цөмрөн оржээ. Бид тэдний тухай хэн болох, хаанаас ирсэн, ямар санаа зорилготой явааг мэдэхгүй байна." гэж Монголчуудын тухай анхны мэдээг бичиж үлдээжээ. Дурсгалт барилгын үлдэц болох туурь, ганц нэг чулуу хүртэл түүхийн нэгэн үеийг төлөөлж, хойч үедээ дурсамж сэтгэгдэл төрүүлж байдаг онцлогтой.

Зураг 5. Хайстербах сүмээс үлдсэн барилгын чимэглэл, хийц, хэсэглэл

Австрийн зүүн хэсэгт орших IV зууны Ромын ялалтын хөшөө дурсгал болох "Heidentor"–Үндэстний хаалганы үлдэгдлийг бэхжүүлэн хамгаалж сурталчлахдаа хуванцар самбар дээр анхных нь төрх байдлаар зурж үзүүлсэн байна. Ийнхүү өртөг хямд, суулгахад хялбар, үзэгчид хаалганы бүтцийг төсөөлөх боломжтой, энгийн хялбар аргаар шийдвэрлэсэн нь маш дүнтэй болжээ. 

Зураг 6. Эртний Ромын дурсгал болох “Heidentor”-ийг бүтэн болгож харуулсан самбар

Испанийн зүүн өмнөд эргийн Вилламартины толгод дээр орших түүхийн дурсгал болох IX зууны Матрера цайз (Matrera Castle)-ын үлдэгдэл нь хэдэн жилийн өмнө хүчтэй бороо, хөрсний гулсалтын улмаас ноцтой сүйдэж, цайзын гол цамхаг нурж, бүтцийн хувьд тогтворгүй болж яаралтай авран хамгаалах шаардлагатай болсон байна. Уг цайзны Андалузын цамхгийг орон нутгийн шохойн чулууны нөөцийг ашиглан орчин үеийн шийдлээр анхны эзлэхүүнийг гаргасан сэргээн засварлалтын ажлыг "Carquero Arquitectura" компани таван жилийн турш гүйцэтгэж, 2015 онд дууссан байна. Энэхүү сэргээн засварлалтын ажил нь олон нийтийг шуугиулж, оршин суугчдын болон хэвлэлийнхний шүүмжлэлд нэлээд өртсөн хэдий ч "Дэлхийн хамгийн шилдэг архитектор, шилдэг бүтээл шалгаруулах" хамгийн том хөтөлбөрийн "Архитектур+хадгалалт" ангиллын 2016 оны "Архитектор А+ Шилдэг шагнал"-ыг Матрера цайз цамхгийг сэргээн засварласан Испанийн "Carquero Arquitectura" байгууллага хүртсэн юм.

Зураг 7. Матрера цайзын сэргээн засварлалтын өмнө ба дараах байдал 

Зураг 8, 9. Матрера цайзын сэргээн засварлалтын өмнө ба дараах гэрэл зураг

Зураг 10. Өмнөд Испанид 1000 гаруй жил болсон Матрера цайз цаг хугацааны сорилыг давлаа

Сэргээн засварлалтын өөр нэгэн шинэ төрх гэнэт бий болсон нь "Vilharigues" цамхаг юм. Португалийн хойд хэсэгт орших "Vilharigues" цамхаг нь XIII зууны сүүл XIV зууны эхээр баригдсан цэргийн барилга байгууламж бөгөөд гурван цамхгаас үлдсэн нэг цамхаг нь орон нутгийн эзэн ноёны сууц байжээ. 2006 онд Вузела хотын орон нутгийн магиструуд уг дундад зууны дурсгалыг сэргээн засварлах олон нийтийн хөдөлгөөнийг өрнүүлсэн байна. Архитектор Рената Ребело цамхгаас Вузела хот, Лафушийн үзэсгэлэнт хөндий гайхалтай харагддаг байдлыг олны хүртээл болгохыг зорьж сэргээн засварлах төслөө боловсруулсан ба 2013 онд сэргээн засварлалт хийгджээ. Цамхаг нь гурван давхар байсан бөгөөд сэргээн засварлалтаар шинэ зоорийн давхарт Португалийн баатар Duarte de Almeida (1476)-ны дурсгалд зориулсан үзэсгэлэн, дээд давхарт нь орон нутгийн музей болон номын сан байгуулсан бөгөөд орон нутгийн Эко-музей, дундад зууны амьдралыг харуулсан музей нь 2019 онд нээгдэх юм.

Зураг 11,12. “Vilharigues” цамхаг сэргээн засварлахын өмнө ба дараа нь

Польшийн Варшав хот нь Дэлхийн II дайны уршгаар Европын бусад хотуудыг бодвол хамгийн их хохирсон бөгөөд ялангуяа хотын түүхэн төвийн 85 гаруй хувь нь сүйрсэн байна. Дайны дараа Варшавын оршин суугчид нуранги хотоо дахин сэргээн босгоход Италийн зураач Бернардо Белотто (1722-1780)-гийн хотын 22 цуврал уран зургууд хэрэг болжээ. 1768 онд Польшийн хааны ордны зураач байсан Белоттогийн Варшав хотын барилга, гудамж талбайг үзэсгэлэнтэй бөгөөд үнэн зөвөөр зурсан уран зургууд 200 жилийн дараа хотын сүйрсэн түүхэн төвийг сэргээн босгоход бодит баримт нотолгоо болсон байна.

 Зураг 13, 14. Зураач Бернардо Белотто (Bernardo Bellotto) –гийн уран зураг

Зураг 15. Сэргээн босгосон “Краков зах”-ын гудамжны мэдээллийн самбарын уран зураг

Белоттогийн уран зураг болон Польшийн архитектор, урлагийн түүхч, сэргээн засварлагч мэргэжилтнүүдийн хамтын хүчээр хуучин хотыг сэргээн босгох ажлыг маш богино хугацаанд зохион байгуулснаар 1955 оноос өмнө сэргээн босголтын ихэнх ажил дуусжээ. 1980 онд уг хотын түүхэн төв нь ЮНЕСКО-гийн Дэлхий өвд бүртгэгдсэн бөгөөд одоо ч гэсэн Дэлхийн II дайны үр дагаврыг хүмүүст мэдрүүлж байдаг байна. Энд нэгэн зүйлийг дурдахад 1947 оны зун архитектор Германн Филд дайны дараах сэргээн босголтын судлахын тулд Америкийн дизайнеруудаас бүрдсэн судалгааны багийг зохион байгуулж, Англи, Чехословак, Польшийн Варшав, Краков, Катович, Вроцлав, Щецин хотуудаар явж хотын барилга байгууламжийн сүйтгэлийн үнэн нүүр царайг харуулсан гэрэл зургууд авсан нь олны анхаарлыг их татаж байжээ.

БНХАУ-ын Хубэй аймгийн төв Вухан хотод 2016 онд 100 жилийн түүхтэй, тоосго, модон бүтээцтэй, гурван давхар дурсгалт барилгыг 90м-ийн зайд нүүлгэн шилжүүлсэн байна. Уг барилга нь 1912-1949 онд гал командын газар байсан ба 1949 оноос хойш орон нутгийн аюулгүй байдлын товчоонд шилжиж, 2011 онд соёлын үнэт дурсгалын хамгаалалтын жагсаалтад бүртгэгдсэн аж.

                                                 Зураг 16. 100 жил болсон барилгыг 90м-ийн зайд нүүлгэж буй байдал

Ийнхүү түүхийн болон онц ач холбогдолтой барилга байгууламжийг хадгалах зорилгоор бүтээцийн өргөлт, нүүлгэх технологийг Хятадад бараг 20 жилийн турш хэрэглэж байгаа ажээ. Тухайлбал, 2003 онд 73 жил болсон Шанхайн концертын танхимыг өмнө зүг 66,46м нүүлгэж, 3м өргөсөн бол 2013 онд Хубэй мужийн Вудан уулан дахь 600 жил болсон "Yuzhen" ордонг 15м өргөсөн байна. Японы Нагоя хотын ойролцоо Мэйжигийн үеийн Японы архитектурыг хадгалж үзүүлэх зорилгоор "Мэйжи тосгон" хэмээх архитектурын ил музей (Museum Meiji-mura)-г 1965 онд байгуулжээ. Ирука нуур, үзэсгэлэнт толгодын энгэрт 1 000 000 м2 талбайд Мэйжигийн үеийн 60 түүхийн дурсгалт барилгыг зөөж авчирч дахин барьсан юм. 1868 оны Мэйжигийн шинэчлэлийн үр дүнд шинэ засгийн газар байгуулагдан асар том өөрчлөлтүүдийг цаг алдалгүй гардан явуулж, орчин үеийн Япон улсын суурийг тавьсан бөгөөд 1868-1912 оны үеийг "Мейжигийн эрин" гэж нэрлэдэг.

                                                                                            Зураг 17. Мейжи-мура музейн дэвсгэр зураг

Энэхүү ил музейд Японы янз бүрийн хот, мужаас маш сайн бүтээцтэй уламжлалт модон архитектуртай барилгыг цуглуулснаас гадна Барууны чулуун, тоосгон архитектурын хэв маяг, техник, материал болон ган, бетон, шилний үйлдвэрлэлийн хөгжил дэвшилд тулгуурласан орчин үеийн архитектурыг харуулсан барилга, тус улсын соёлын түүхэнд чухал байр суурь эзлэх барилга зэргийг дотор нь үзмэр, үзвэр, үйлчилгээтэйгээр, гадна орчинд нь тусгай хөтөлбөр, арга хэмжээнүүд зохион байгуулж үзүүлдгээрээ онцлог юм.

Зураг 19. Америкийн нэрт архитектор Фрэнк Ллойд Райт (1867-1959)-ийн бүтээл 1923 онд Токиод барьсан Эзэн хааны зочид буудал, 1965 онд буулгаж авчирсан.

Зураг 20. Томацү байшин-Мэйжи болон Тайшогийн үеийн хотын уламжлалт байшин, Нагоя.1907 он