Хот төлөвлөлтөд иргэдийн төлөөллийг оролцуулж, санал хүсэлтийг нь тусгах ёстой
Өмгөөллийн "Барристер Кастос" ХХН-тэй хамтран бэлтгэлээ.
Монгол Улсын иргэн дараах үндсэн эрх, эрх чөлөөг баталгаатай эдэлнэ, эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах, орчны бохирдол, байгалийн тэнцэл алдагдахаас хамгаалуулах эрхтэй гэж Монгол Улсын Үндсэн хуулийн Арванзургадугаар зүйлд заасан байдаг. Гэвч их хотын иргэд энэ эрхээ баталгаатай эдэлж чадаж байгаа юу? Холбогдох хуулийн зохицуулалт нь бодит байдал дээр хэрэгжиж биеллээ олж байна уу? Гэх мэтчилэн олон асуулт эндээс ургана.
Хот байгуулалтын тухай хуулийн 11.4 “Хот байгуулалтын баримт бичгийг боловсруулахад хот байгуулалтын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллагаас баталсан норм ба дүрэм, журам мөрдөж, барилга байгууламжид тавигдах шаардлага, тэдгээрийн дэд бүтцийн хангамж, ногоон байгууламж, эрүүл ахуй, экологи, галын аюулгүй байдлыг тусгана” гэж төрийн байгууллагаас гарах бодлогын баримт бичиг иргэдэд Үндсэн хуулиар олгогдсон эрхээ эдлэх боломж эрх зүйн орчныг бүрдүүлж өгсөн байна. Мөн хуулийн 12.5 “Хэсэгчилсэн ерөнхий төлөвлөгөө нь тухайн хот, тосгоны хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөнд үндэслэсэн дүүрэг, хороолол, бичил хороолол, талбайн өндөржилт, зай хэмжээ, инженерийн шугам сүлжээний шийдэл, ногоон байгууламж, орчны тохижилтын төлөвлөлтийн норм ба дүрмийн шаардлагыг хангасан, иргэдийн оролцоотой төлөвлөгдсөн байна” гэсэн нь хот төлөвлөлтөд иргэдийн төлөөллийг оролцуулах, тэдгээрийн санал хүсэлтийг харгалзан шийдвэрлэх шаардлагыг хууль тогтоочид хуульчилж өгчээ.
Гэвч өнөөгийн бодит байдалд хот байгуулалт төлөвлөлттэй холбоотой иргэдийн санал, хүсэлтийг хэрхэн хүлээж авдаг, ямар замаар хэрэгжүүлж төлөвлөлтөд тусгаж байгаа нь тодорхойгүй буюу хуулийн заалтын хэрэгжилт хангалтгүй байгаа нь иргэд олон нийтийн хуулийн мэдлэг, мэдээлэл тааруу байгаатай холбоотой. Дээрх хуулийн 12.6.3 “Төлөвлөгөөнд хамааруулсан нийт газар нутгийн 30-аас доошгүй хувь нь цэцэрлэг, ногоон байгууламж, автомашины зогсоол байх” гэж тодорхойлж өгсөн боловч бидний амьдарч буй Улаанбаатар хот, дүүргүүд болон шинээр төлөвлөгдөж буй орон сууцны хорооллын бодит нөхцөл байдал 30-аас доошгүй хувь нь цэцэрлэг, ногоон байгууламж, автомашины зогсоол байж чадахгүй байгаагаас иргэдийн Үндсэн хууль болон бусад холбогдох хууль тогтоомжид заагдсан эрх, хууль ёсны ашиг сонирхол хөндөгдөхөд хүрээд байна.
Төрийн байгууллагаас хотыг ногоон болгохтой холбоотой олон ажлыг бодлогын баримт бичигт тодорхойлсон байдаг юм билээ. Тухайлбал: Монгол Улсын Их Хурлын 2014 оны 43 дугаар тогтоолоор баталсан “Ногоон хөгжлийн бодлого”-ын 3.6.1-т “Уур амьсгалын өөрчлөлтийн хэтийн хандлага, байгалийн нөөц даацад нийцүүлж, хүн амын хэт төвлөрөл үүсэхээс сэргийлсэн, өөрийгөө тэтгэх чадвартай “ногоон”, “ухаалаг” хот, тосгоныг хөгжүүлж, орон нутагт тав тухтай ажиллаж, амьдрах орчин, нөхцөлийг бүрдүүлэх”, 3.6.3-д “Улаанбаатар хот болон бусад хот сууринг дахин төлөвлөж эдэлбэр газарт ногоон байгууламжийн эзлэх хувь хэмжээг 2020 он гэхэд 15 хувь, 2030 гэхэд 30 хувьд хүргэх”, 3.6.6-д “Явган зорчигчийн зорчих хэсэг, ногоон байгууламж, дугуйн зам, зогсоолын төлөвлөлт, зохион байгуулалтыг боловсронгуй болгож явган явах, дугуйгаар зорчих орон зайг нэмэгдүүлэх” гэж тус тус тусгажээ.
Сүүлийн жилүүдэд барилга бүтээн байгуулалтын ажил ихэссэн энэ үед баригдсан барилгыг Улсын комисс хүлээж авахгүй байх шалтгаан нөхцөлийн багагүй хувийг 14.2 “Барилга байгууламжийн гадна тохижилтын талбай, ногоон байгууламж хот төлөвлөлтийн норм, нормативын баримт бичигт заасан хэмжээнээс багагүй байна” гэсэн заалт, мөн дээрх Хот байгуулалтын тухай хуулийн холбогдох заалтыг дагаж мөрдөөгүйтэй холбоотой үүсэж байгааг анхаарах зайлшгүй шаардлагатай байгаа.
Хотын ногоон байгууламжтай холбоотой эрх зүйн орчин хэдийнээ зохих хэмжээнд бүрдсэн, гагцхүү дагаж мөрдөх, хэрэгжүүлэх, иргэд олон нийтэд дээрх хуулийн зохицуулалтуудыг танин мэдүүлэх ажил хангалтгүй байгаа юм. Төрийн захиргааны байгууллага болоод Барилга байгууламжийн чиглэлээр төсөл хэрэгжүүлэгч, иргэд олон нийт хамтран ажиллаж хуулиа хэрэгжүүлж чадвал бидний амьдарч буй орчны 30 хувь нь ногоон байгууламж байх боломж бидэнд байна.
Монгол Улсын иргэн дараах үндсэн эрх, эрх чөлөөг баталгаатай эдэлнэ, эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах, орчны бохирдол, байгалийн тэнцэл алдагдахаас хамгаалуулах эрхтэй гэж Монгол Улсын Үндсэн хуулийн Арванзургадугаар зүйлд заасан байдаг. Гэвч их хотын иргэд энэ эрхээ баталгаатай эдэлж чадаж байгаа юу? Холбогдох хуулийн зохицуулалт нь бодит байдал дээр хэрэгжиж биеллээ олж байна уу? Гэх мэтчилэн олон асуулт эндээс ургана.
Хот байгуулалтын тухай хуулийн 11.4 “Хот байгуулалтын баримт бичгийг боловсруулахад хот байгуулалтын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллагаас баталсан норм ба дүрэм, журам мөрдөж, барилга байгууламжид тавигдах шаардлага, тэдгээрийн дэд бүтцийн хангамж, ногоон байгууламж, эрүүл ахуй, экологи, галын аюулгүй байдлыг тусгана” гэж төрийн байгууллагаас гарах бодлогын баримт бичиг иргэдэд Үндсэн хуулиар олгогдсон эрхээ эдлэх боломж эрх зүйн орчныг бүрдүүлж өгсөн байна. Мөн хуулийн 12.5 “Хэсэгчилсэн ерөнхий төлөвлөгөө нь тухайн хот, тосгоны хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөнд үндэслэсэн дүүрэг, хороолол, бичил хороолол, талбайн өндөржилт, зай хэмжээ, инженерийн шугам сүлжээний шийдэл, ногоон байгууламж, орчны тохижилтын төлөвлөлтийн норм ба дүрмийн шаардлагыг хангасан, иргэдийн оролцоотой төлөвлөгдсөн байна” гэсэн нь хот төлөвлөлтөд иргэдийн төлөөллийг оролцуулах, тэдгээрийн санал хүсэлтийг харгалзан шийдвэрлэх шаардлагыг хууль тогтоочид хуульчилж өгчээ.
Гэвч өнөөгийн бодит байдалд хот байгуулалт төлөвлөлттэй холбоотой иргэдийн санал, хүсэлтийг хэрхэн хүлээж авдаг, ямар замаар хэрэгжүүлж төлөвлөлтөд тусгаж байгаа нь тодорхойгүй буюу хуулийн заалтын хэрэгжилт хангалтгүй байгаа нь иргэд олон нийтийн хуулийн мэдлэг, мэдээлэл тааруу байгаатай холбоотой. Дээрх хуулийн 12.6.3 “Төлөвлөгөөнд хамааруулсан нийт газар нутгийн 30-аас доошгүй хувь нь цэцэрлэг, ногоон байгууламж, автомашины зогсоол байх” гэж тодорхойлж өгсөн боловч бидний амьдарч буй Улаанбаатар хот, дүүргүүд болон шинээр төлөвлөгдөж буй орон сууцны хорооллын бодит нөхцөл байдал 30-аас доошгүй хувь нь цэцэрлэг, ногоон байгууламж, автомашины зогсоол байж чадахгүй байгаагаас иргэдийн Үндсэн хууль болон бусад холбогдох хууль тогтоомжид заагдсан эрх, хууль ёсны ашиг сонирхол хөндөгдөхөд хүрээд байна.
Төрийн байгууллагаас хотыг ногоон болгохтой холбоотой олон ажлыг бодлогын баримт бичигт тодорхойлсон байдаг юм билээ. Тухайлбал: Монгол Улсын Их Хурлын 2014 оны 43 дугаар тогтоолоор баталсан “Ногоон хөгжлийн бодлого”-ын 3.6.1-т “Уур амьсгалын өөрчлөлтийн хэтийн хандлага, байгалийн нөөц даацад нийцүүлж, хүн амын хэт төвлөрөл үүсэхээс сэргийлсэн, өөрийгөө тэтгэх чадвартай “ногоон”, “ухаалаг” хот, тосгоныг хөгжүүлж, орон нутагт тав тухтай ажиллаж, амьдрах орчин, нөхцөлийг бүрдүүлэх”, 3.6.3-д “Улаанбаатар хот болон бусад хот сууринг дахин төлөвлөж эдэлбэр газарт ногоон байгууламжийн эзлэх хувь хэмжээг 2020 он гэхэд 15 хувь, 2030 гэхэд 30 хувьд хүргэх”, 3.6.6-д “Явган зорчигчийн зорчих хэсэг, ногоон байгууламж, дугуйн зам, зогсоолын төлөвлөлт, зохион байгуулалтыг боловсронгуй болгож явган явах, дугуйгаар зорчих орон зайг нэмэгдүүлэх” гэж тус тус тусгажээ.
Сүүлийн жилүүдэд барилга бүтээн байгуулалтын ажил ихэссэн энэ үед баригдсан барилгыг Улсын комисс хүлээж авахгүй байх шалтгаан нөхцөлийн багагүй хувийг 14.2 “Барилга байгууламжийн гадна тохижилтын талбай, ногоон байгууламж хот төлөвлөлтийн норм, нормативын баримт бичигт заасан хэмжээнээс багагүй байна” гэсэн заалт, мөн дээрх Хот байгуулалтын тухай хуулийн холбогдох заалтыг дагаж мөрдөөгүйтэй холбоотой үүсэж байгааг анхаарах зайлшгүй шаардлагатай байгаа.
Хотын ногоон байгууламжтай холбоотой эрх зүйн орчин хэдийнээ зохих хэмжээнд бүрдсэн, гагцхүү дагаж мөрдөх, хэрэгжүүлэх, иргэд олон нийтэд дээрх хуулийн зохицуулалтуудыг танин мэдүүлэх ажил хангалтгүй байгаа юм. Төрийн захиргааны байгууллага болоод Барилга байгууламжийн чиглэлээр төсөл хэрэгжүүлэгч, иргэд олон нийт хамтран ажиллаж хуулиа хэрэгжүүлж чадвал бидний амьдарч буй орчны 30 хувь нь ногоон байгууламж байх боломж бидэнд байна.